“Het is niet meer vast te stellen of de regels ook doen waarvoor ze bedoeld zijn.” “Bij fouten in het systeem moet de burger zijn onschuld bewijzen in plaats van andersom.”

De Raad van State publiceerde 6 september 2018 een ongevraagd advies aan de regering: de burger komt in de knel door de digitalisering van de overheid. In de afgelopen veertig jaar gaf de Raad van State slechts drie keer eerder een ongevraagd advies. Maar de constateringen die aanleiding zijn voor het advies van de Raad van State liegen er dan ook niet om: “De burger kan niet meer nagaan welke regels zijn toegepast.” “Het is niet meer vast te stellen of de regels ook doen waarvoor ze bedoeld zijn.” “Er is geen oog meer voor de eigenheid van de situatie.” “Het valt niet meer na te gaan of een besluit op basis van correcte gegevens is genomen.” En: “bij fouten in het systeem moet de burger zijn onschuld bewijzen in plaats van andersom.” Het raakt de kern van wat wij allemaal ervaren als redelijk en rechtvaardig.

Het zijn terechte constateringen. Stichting Kafkabrigade heeft met eigen langjarig onderzoek hetzelfde vastgesteld en gepubliceerd in het boek “De Digitale Kooi”. We zijn dan ook gelukkig dat de Raad van State de feiten nog eens duidelijk en met het gezag van een Hoog College van Staat naar voren brengt in dit advies. In de aanbevelingen herkennen we een deel van onze eigen aanbevelingen uit het hoofdstuk “Beginselen van behoorlijke ICT”, zoals “access by design” (beginsel 4, de verplichting tot levering aan burgers), “rectification by design” (beginsel 8, geen automatische beslissing, zonder automatische correctie), “definieer niet elk begrip in elke wet anders” (beginsel 1, geen aansluiting zonder semantische harmonisatie) en het centrale advies van de Raad van State: “zinvol contact” (beginsel 7, het recht op een menselijk oog).

Hoezeer we dit advies van de Raad van State ook waarderen en hoezeer ze ook kennis heeft genomen van eerder onderzoek, toch staan de aanbevelingen niet in verhouding tot het probleem dat ze constateert. Het lijkt alsof de Raad – ondanks de straffe bewoordingen die ze gebruikt – toch niet volledig doorgrondt hoezeer de wet en het democratisch gezag meer en meer moet wijken door de wijze waarop de ICT in Nederland is ingericht. En het lijkt alsof niet volledig duidelijk is hoezeer iedereen, ook de uitvoeringsorganisaties zelf en de beleidsmakende ministeries, gevangen zittten in het systeem dat ze zelf geschapen hebben.

Stichting Kafkabrigade bereid een meer uitgebreide reactie voor op het advies van de Raad van State.

Advies van de Raad van State