Gelukkig nieuwjaar!

In deze nieuwsbrief:

• Nieuwjaarswens en terugblik
• Neem deel aan een voorproefje van de masterclass op 4 februari: kom naar de online Preunie!
• Schrijf je in voor de masterclass Volwassen Digitale Overheid in maart of september 2025

En natuurlijk de:

• Nieuwsselectie van december

Allereerst heel hartelijk bedankt aan jullie, de publieke professionals, managers en bestuurders die ons werk mogelijk maken. Want zonder jullie informatie, toegang, opdrachten en deelname aan ons onderwijs is ons werk niet mogelijk.

En een bijzondere dank ook aan de donateurs die ons steeds vaker steunen door vrijwillig een bijdrage over te maken. Heel hartelijk bedankt! Dat is een bijdrage aan onderzoek, waar niemand om vraagt. Zo'n onderzoek was het vergelijkend onderzoek tussen Nederland en België naar rol van het briefadres in het leven van daklozen dat we afgelopen jaar - in samenwerking - hebben uitgevoerd. In dat onderzoek zien we dat registraties van inzetenen - de BRP in Nederland - steeds meer een toegangspoort zijn geworden tot de staat. Of een hek. En daarmee is die registratie cruciaal geworden voor toegang tot vrijwel alle diensten en rechten. En hoewel er mogelijkheden zijn om mensen zonder vast adres in te schrijven en daar ook schijnbaar duidelijke regels voor zijn, blijkt dat in de praktijk toch anders uit te pakken. Hoe dat werkt zien we vooral goed bij de meest kwetsbare groepen, zoals daklozen. Goed inzicht in dit soort mechanismen is de eerste voorwaarde voor effectieve verbetering.

Steeds vaker zien we ook in opdracht vragen die zeer in lijn zijn met onze missie. Zoals de vraag die we dit jaar van de Belastingdienst kregen over hoe fiscale regels soms kunnen interfereren met andere doelen en normen. Hoe kunnen ze interfereren met de beginselen van behoorlijk bestuur? Of hoe kunnen ze doelen op andere beleidsterreinen hinderen, zoals bestaanzekerheid? In dit onderzoek hebben we de onvoorspelbare situatie van diverse groepen burgers beschreven met behulp van exemplarische voorbeelden. Met hulp van vele tientallen experts van de Belastingdienst, andere uitvoeringsorganisaties en maatschappelijke spelers hebben we - ondanks dat dit zeer complexe materie is - inzichtelijk weten te maken hoe die onvoorspelbaarheid voor burgers ontstaat. Onvoorspelbaarheid die voortkomt uit een instrument dat juist moet zorgen voor zekerheid en voorspelbaarheid: wetgeving.

Wat niet onvermeld kan blijven als we terugkijken naar 2024 is de presentatie van het onderzoek van de Parlementaire Enquêtecommissie ‘Blind voor mens en recht’. Ikzelf heb als lid van de klankbordgroep het onderzoek van nabij mogen volgen. Het is nog altijd een indrukwekkend onderzoek, al was het versneld afgerond vanwege de val van het kabinet. Voor die versnelling is gekozen in de hoop dat de kans dan veel groter is dat aanbevelingen en leerpunten hun weg vinden naar echte verbetering voor mensen. En dat was en is nodig. Dat is nodig vanwege het onvermogen om goed en op een redelijke termijn tot herstel te komen. En dat is nodig omdat - zes jaar nadat het Toeslagenschandaal grootschalig in het nieuws kwam - de voorzitter nog altijd moest concluderen: “Dit kan morgen weer gebeuren.” Eén van de aspecten daarin is de inrichting van de gegevenshuishouding, het eenzijdige gebruik daarvan, de afwezigheid van overzicht, de rechtsbescherming en checks-and-balances. Op dit aspect zien we nu ook hoopvolle signalen. Initiatieven om een gegevensboekhouding op te zetten bijvoorbeeld en te zorgen voor een veel betere traceerbaarheid, transparantie, beheersing en corrigeerbaarheid. Dat is hoopvol, al is de weg nog lang.

Uiteraard is er nog veel meer gebeurd in 2024 en belooft 2025 een vruchtbaar jaar te worden. Maar daarom sturen we de nieuwsbrief elke maand voor wie dat met ons wil volgen.

Nogmaals een heel voorspoedig 2025 gewenst,

namens Stichting Kafkbrigade, Arjan Widlak.

Is de masterclass Volwassen Digitale Overheid wat voor jou? Wil je een kans om alvast kennis te maken met andere geïnteresseerde en potentiële cursisten? Of heb je zin om nog eens met oud-cursisten bij elkaar te komen en de nieuwste ontwikkelingen door te spreken? Neem dan deel aan de Preünie & Reünie Masterclass Volwassen Digitale Overheid!

Het thema van deze avond is "Ons Digitaal Fundament", het plan van de Kamercommissie Digitale Zaken dat op 16 december werd overhandigd aan de Staatsecretaris voor Digitalisering. We kijken - zoals altijd - door de bril van een concrete casus.

Op dinsdagavond 4 februari van 19:00 tot 21:00 vindt de bijeenkomst plaats, via Zoom. Aanmelden is mogelijk door een mail te sturen naar isa@kafkabrigade.nl.

• 3 januari - De zorg richt zich te veel op symptoombestrijding en niet genoeg op het aanpakken van de oorzaken van de problemen, zegt straatarts Michelle van Tongerloo in een interview met de Correspondent. Ze praat met presentator Rob Wijnberg over hoe de zorg en hulpverlening fundamenteel veranderd kan worden.
• 1 januari - De Stand van de uitvoering 2024 van de belastingdienst laat onder meer de onnavolgbaarheid zien van te betalen belasting voor mensen met meerdere inkomensstromen. Daarbij hebben burgers een serieus informatieprobleem.
• 24 december - Hoogleraar digitalisering Reijer Passchier spreekt in een interview met het NRC over hoe de macht van grote techbedrijven afbreuk doet aan onze democratische rechtsstaat.
• 23 december - De concept-nota ‘Ons Digitaal Fundament’ van de Commissie Digitale Zaken verdient geen applaus, schrijft Daan de Koning, strategisch adviseur Digitale Transformatie. De Koning vindt de aangedragen oplossing van een ‘Digitale Dienst’ niet voldoende en niet noodzakelijk om de geconstateerde problemen op te lossen. De echte oorzaken liggen volgens hem dieper, zoals dat gegevensdeling is verworden tot een onontwarbare kluwen aan datastromen.
• 20 december - De Estse hoogleraar elektronische diensten en e-governance Vincent Homburg pleit voor drie leidende principes die een ander perspectief op publieke dienstverlening schetsen: 1) maak de belevingswereld van burgers leidend bij digitalisering, 2) betrek de Europese dimensie van digitale dienstverlening en 3) wees terughoudend met chatbots en virtuele assistenten.
• 19 december - Nederland loopt achter in investeringen in een onafhankelijke en veilige digitale infrastructuur, waarschuwt de commissie Digitale Zaken. De commissie vindt het onduidelijk waar Nederland precies op in gaat zetten om de digitale autonomie van Nederland te vergroten.
• 19 december - 84 procent van de Fortune-500 bedrijven scoort onvoldoende op verschillende cybersecuritycriteria.
• 18 december - De Tweede Kamer heeft ingestemd met een motie om pentest-opdrachten overheidsbreed te standaardiseren. Met een penetratietest of pentest kun je onderzoeken of er zwakheden zitten in een ict-systeem die mogelijk misbruikt kunnen worden.
• 17 december - De Portugese Teresa Anjinho is in het Europees Parlement verkozen als nieuwe Europese Ombudsman. Anjinho is academisch onderzoeker op het gebied van mensenrechten en is lid van het Toezichtcomité van het Europees Bureau voor Fraudebestrijding OLAF. Eerder was ze staatssecretaris van Justitie voor de christendemocratische partij CDS-PP en plaatsvervangend Ombudsman van Portugal. Ze volgt de Ierse Emily O’Reilly op, van wie je hier een terugblik kunt lezen. De Nederlandse Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen had zich ook kandidaat gesteld.
• 17 december - Door te weinig bewustzijn over wat er moet gebeuren met data van overledenen komen nabestaanden vaak in de problemen. De campagne Data na de dood moet meer bewustzijn creëren en mensen ertoe zetten hun digitale nalatenschap te regelen, bijvoorbeeld wat te doen met social mediaprofielen van de overledene.
• 17 december - De overheid heeft een langetermijnstrategie nodig voor digitale autonomie, zo adviseert het Rathenau Instituut de Kamercommissie Digitale Zaken. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door in kaart te brengen waar Nederland over 10 jaar wil staan qua digitale autonomie.
• 13 december - Op de Open Source LeiderschapsTop is de Nederlandse vertaling van de Standaard voor Publieke Code gelanceerd, een document met criteria en adviezen voor het ontwikkelen van o.a. open en duurzame software in de publieke sector. Op Europees niveau host het platform Code.europa.eu open source projecten waar verschillende organen van de Europese Unie mee werken. Op het gebied van interoperabiliteit is de Interoperable Europe Act geïmplementeerd, die moet zorgen voor grensoverschrijdend interoperabele publieke dienstverlening.
• 12 december - 83 procent van de Nederlandse zakelijke leiders plaatst soms tot zelden vraagtekens bij gegevens waar ze dagelijks op vertrouwen. Volgens onderzoek van TheyDo onder zakelijke leiders in Nederland, de VS en het VK vindt 62 procent van deze groep het te grote vertrouwen in statistiek zorgelijk. Bijna een derde van de respondenten geeft aan geen tijd te hebben voor het onderzoeken van de data.
• 11 december - 35 overheidsorganisaties hebben op de IBDS-Stelseldag een intentieverklaring ondertekend waarin ze beloven de nieuwe standaarden uit het Federatief Datastelsel (FDS) toe te passen. Het FDS moet een uniform data-ecosysteem worden voor een uitwisseling van overheidsgegevens.
• 10 december - In haar proefschrift legt universitair docent staats- en bestuursrecht Fatma Çapkurt van Universiteit Leiden de zwakke plekken van rechtsbescherming bij dataverwerking bloot. In het bestuursrecht kan iemand alleen bezwaar maken tegen officiële besluiten van de overheid. Maar vaak gaat het niet om een besluit, maar om wat de overheid feitelijk doet, legt Çapkurt uit.
• 6 december - De commissie Digitale Zaken heeft veel vragen over de Basisregistratie Personen (BRP), onder andere of de invoeringstoets voor de Landelijke Aanpak Adreskwaliteit er al is en hoe er gezorgd wordt dat gevolgen van late, onvolledige of onjuiste inschrijvingen van burgers worden beperkt.
  Deze maand waren BRP-issues vaker in het nieuws, zoals rond de inschrijving van arbeidsmigranten en de bijkomende zorgplicht van werkgevers.
• 5 december - De Handleiding Herziene Wet hergebruik van overheidsinformatie, ontwikkeld door BZK in samenwerking met onder andere de VNG en IPO, biedt overheidsorganisaties praktische handvatten en richtlijnen voor het implementeren van de herziene Who.
• 5 december - Het 'Brussels effect', de kracht van Europa als wereldleider op het gebied van regulering, kan gaan wankelen, door Trump, Drahgi en de Europese Commissie, denkt Timo Bravo Rebolledo die voor het programma Realisatie Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS) de Europese ontwikkelingen volgt.
• 4 december - Het kabinet en minister van Financiën Heinen zijn genomineerd voor de Big Brother Awards 2024, de 'prijs' voor de grootste privacyschender die elk jaar wordt uitgereikt door Bits of Freedom. Het kabinet komt in aanmerking vanwege het onvoldoende waarborgen van toezicht op wet- en regelgeving in het digitale domein en het daardoor onder druk zetten van de digitale rechten van burgers. Heinen ontvangt de nominatie vanwege het maken van beleid dat indirect leidt tot privacyschendingen en discriminatie door financiële instellingen.
• 4 december - Evert-Jan Mulder pleit voor systematische innovatie op het gebied van digitalisering, die over grenzen van organisaties en bestuurslagen heen gaat en niet langer sporadisch van aard is. Innovatie moet volgens hem op systeemniveau van de overheid gebeuren en programmatisch worden aangepakt.
• 3 december - Verschillende regeringen zijn bezig met het verkennen of lanceren van national data initiatives waarmee data op grote schaal effectiever ingezet kan worden. Deze blog onderzoekt de gevolgen van dit soort initiatieven aan de hand van drie voorbeelden, waaronder Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.
• 3 december - De AIVD, het CWI en TNO publiceerden deze maand een vernieuwd handboek voor kwantumveilige cryptografie. Download het handboek hier.
• 3 december - De Raad van de Europese Unie heeft akkoord gegeven voor de Cyber Solidarity Act, bedoeld om de capaciteiten rondom cybersecurity van de EU te versterken. Er wordt een Europees waarschuwingssysteem voor cyberbeveiliging in het leven geroepen om beter voorbereid te zijn en beter te kunnen reageren op bedreigingen.
• 1 december - In zijn nieuwe boek onderzoekt Christopher Ansell wat een governance theorie nuttig maakt en koppelt hij theorie aan concrete maatschappelijke uitdagingen. Hij behandelt onder andere theorieën die gaan over de zwakke verantwoordingsplicht van overheden.
• 1 december - Het Centre for Information Policy Leadership – gefocust op privacy en gegevensbescherming, ondergebracht bij het Amerikaanse advocatenbureau Hunton Andrews Kurth LLP – illustreert in dit document de beperkingen van toestemming als (voornaamste) juridische basis voor gegevensverwerking en pleit voor alternatieven zoals gerechtgvaardigd belang en contractuele noodzaak.
• 1 december - Marjolijn Olde Monnikhof, directeur-bestuurder van de Stichting COAP, een stichting die zich bezighoudt met de kwaliteit van het openbaar bestuur, benadrukt het groeiende belang van tegenspraak in het ambtelijke apparaat.
• 28 november - De Europese Commissie keurt technische normen rondom kernfunctionaliteiten van en certificering voor de Europese Digital Identity (eID) Wallets goed. De verwachting is dat wallets gebouwd door lidstaten zelf eind 2026 in werking kunnen treden.
• 28 november - Het Centre for International Governance Innovation (CIGI) - een Canadese denktank - geeft aanbevelingen voor het verbeteren van data governance. Het CIGI benadrukt onder andere dat data governance rekening moet houden met de gehele supply chain van data en pleit voor nieuw beleid dat de macht van techbedrijven indamt.
• 7 november - Organisaties hebben vaak vooral aandacht voor snelle oplossingen en nemen te weinig tijd om na te denken over andere oplossingsrichtingen. Kritisch denken is nodig in tijden van digitalisering, om bijvoorbeeld te kunnen reflecteren op hoe en waar we technologie inzetten en hoe we ons verhouden tot die technologie.

Ai chatter

• 18 december - ICT-coöperatie van onderwijs en onderzoek SURF raadt onderwijs- en onderzoeksinstellingen af de generatieve AI-tool Microsoft 365 Copilot te gebruiken vanwege zorgen om privacyrisico’s.
• 11 december - Volgens sommige specialisten komt het einde van mogelijkheden voor data schalen – nodig voor het trainen van large language models (LLMs) zoals ChatGPT – in zicht. Dit komt onder andere door het enorme energieverbruik van AI. Ook beginnen de bestaande datasets om de modellen mee te trainen op te raken.
• 6 december - Er blijkt bias te zitten in een frauderisicoselectiesysteem dat in het Verenigd Koninkrijk gebruikt wordt om bijstandsfraude te bestrijden. Het systeem is bevooroordeeld waar het gaat om onder andere beperkingen, nationaliteit en burgerlijke staat.
• 30 november - Het Joint Research Centre heeft onderzoek gedaan naar de motivatie(s) achter Ai toepassingen in de publieke sector in Europa. Het toepassen van Ai gebeurt voornamelijk vanuit beoogde kansen voor het verbeteren van dienstverlening en interne werkzaamheden.
• 27 november - Techbedrijven die open-source retoriek toepassen en claimen ‘open Ai’ aan te bieden zijn vaak onnauwkeurig in hun beweringen en gaan hiermee voorbij aan de problematische machtsconcentratie in de Ai sector, stelt dit paper. Openheid van modellen alleen is niet genoeg om dit machtsprobleem aan te pakken.

Dit jaar organiseert Stichting Kafkabrigade wederom de masterclass "Volwassen Digitale Overheid met de Burger Centraal". Gedurende drie dagen bespreken we de digitalisering van de overheid vanuit de vijf perspectieven van de Landkaart Volwassen Digitale Overheid: regels, technologie, beginselen, besluitvormingsproces en natuurlijk de handelingssituatie van de burger.

We komen bijeen in het centraal gelegen Hotel Oud London in Zeist. Voor ontbijt, lunch en diner wordt gezorgd. Overnachten is mogelijk op de eerste en tweede cursusdag en inbegrepen bij de cursusprijs. Meld je tijdig aan, want kamers zijn afhankelijk van beschikbaarheid. Ook de maaltijden zijn inbegrepen in de cursusprijs.

De kwaliteit van de laatste editie werd gemiddeld met een 8,8 beoordeeld. "Bevlogen zijn we in drie dagen meegenomen in de elementen die bepalend zijn voor een goed functionerende I-overheid en hoe deze op elkaar ingrijpen", aldus één van de cursisten.

Dit jaar vinden er twee edities plaats. De voorjaarseditie is op 25, 26 en 27 maart. De najaarseditie van 22 t/m 24 september. De voorjaarseditie is bijna vol, dus schrijf je snel in!

Aanmelden en meer informatie »