In deze nieuwsbrief:

• Om te luisteren: Podcast Filosofie in actie
• Om te lezen: Interview over nieuw gegevensverkeer

en natuurlijk de:

• Nieuwsselectie van november

Bij de totstandkoming en invoering van de AVG realiseerde de Nederlande overheid zich pas heel laat dat in dit land automatische besluitvorming de norm is. Van aanslagen voor belastingen tot verkeersboetes, het gaat volautomatisch. Daarom voerde Nederland gehaast een heel algemene uitzondering in via de Uitvoeringswet AVG (UAVG). De Raad van State schreef bij de invoering al dat dit geen schoonheidsprijs verdiende, maar begreep de haast en adviseerde om er later nog eens beter naar te kijken. Dat gebeurde niet. Meer recent, in januari, gaf de landsadvocaat aan dat deze algemene uitzondering (artikel 40 van de UAVG) niet geldig is. En dat meer specifiek geautomatiseerde selecties niet toegestaan zijn. Dezelfde vraag werd daarna nog eens aan de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) gesteld. Die vergelijkbaar antwoordde. Paniek is niet nodig, schrijft Walter van der Holst op iBestuur. Maar wel tijd om alsnog eens aandacht te besteden aan passende wet- en regelgeving met de vereiste waarborgen. Hopelijk dit maal met meer kennis en bewustzijn van hoe de eigen overheid eigenlijk werkt.

• 2 december – Nederland zal geen Europese voorstellen steunen waarbij verplichte detectie in privécommunicatie vereist is, aldus Minister van Justitie en Veiligheid David van Weel.
• 1 december – In januari 2025 wordt Ina Sanders nieuwe boek ‘Critical Datafication Literacy: A Framework and Practical Approaches’ gepubliceerd. In het boek ontwikkelt Sander een framework voor ‘kritische dataficatiegeletterdheid’, gericht op het bevorderen van kennis over de gevolgen van dataficatie op ons leven en de samenleving.
• 29 november – De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) pleit voor het wegnemen van beperkingen in het uitwisselen van gegevens. Gemeenten willen voor het beter uitvoeren van hun taken bevoegdheden krijgen om persoonsgegevens van uitvoeringsorganisaties te kunnen verwerken. Voor het delen van deze gegevens is veel standaardisatie en harmonisatie nodig om de interoperabiliteit tussen systemen te vergroten.
• 29 november – Om gegevensuitwisseling tussen overheidsorganisaties te versoepelen is een Centrale Commissie Gegevensgebruik van start gegaan. Het doel is om samen met experts knelpunten te analyseren en zo advies en handelingsperspectief te kunnen bieden.
• 27 november – Het aantal geregistreerde algoritmes is meer dan verdubbeld in 2024, maar nog steeds staat slechts 5 procent van alle systemen in het algoritmeregister. Van een aantal ministeries en provincies missen algoritmes, evenals van grootgebruikers zoals de UWV, die er ondertussen 9 heeft geregistreerd, en de politie slechts 1.
• 26 november – De Uitvoeringswet dataverordening, die moet zorgen voor het toegankelijker maken en harmoniseren van gegevens, wijst ook een toezichthouder aan. De Raad van State (RvS) plaatst kanttekeningen bij de keuze voor de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De Autoriteit Consument & Markt (ACM) ligt meer voor de hand.
• 25 november – De verschillende ‘verdiepingen’ van het Huis van Thorbecke, een metafoor voor de verschillende bestuurslagen in Nederland, regelden tot nu toe grotendeels hun eigen digitalisering. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) roept op tot meer samenwerking tussen deze bestuurslagen.
• 25 november – Staatssecretaris digitalisering Zsolt Szabó (PVV) stelt dat er geen onomkeerbare stappen genomen zullen worden wat betreft migraties van overheids-ICT naar het buitenland tot er is gedebatteerd over overheidsafhankelijkheid van buitenlandse techbedrijven.
• 22 november – In een pilot met gericht controleren op 200 administratief leegstaande huizen in de wijk Oud Mathenesse bleek dat bleek dat 90% bewoond is. Administratieve leegstand betekent dat er geen personen op het adres staan ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP). De gemeente wil met deze pilot misstanden en gevaarlijke leefsituaties in woningen verhelpen of voorkomen. In de gemeente Rotterdam als geheel blijkt dat het verschil tussen leegstaande en onbewoonde woningen groot is.
• 18 november – Het nieuwe Cloud Switching Framework van de Cloud Infrastructure Services Providers in Europe (CISPE) maakt het makkelijker voor cloudgebruikende organisaties om te kunnen voldoen aan de Europese Data Act.
• 15 november – Het Franse open source project ‘La Suite’ heeft als ambitieus doel om een ecosysteem te ontwikkelen met soevereine en interoperabele tools voor tekstverwerking, Ai en Single Sign-On mechanismen voor pan-Europees gebruik. Deze gedeelde tools en frameworks versterken de digitale autonomie van Europa en zijn nuttig voor internationale samenwerking.
• 12 november – Het kabinet gaat zo’n 117 miljoen investeren in de digitale transformatie van het ministerie van Defensie. De extra investeringen zouden onder andere moeten zorgen voor het in real-time inlichtingen kunnen verzamelen.
• 11 november – Gegevensverkeer tussen overheden blijkt een belangenstrijd. In dit interview vertelt Arjan Widlak over het onderzoek dat Stichting Kafkabrigade uitvoerde naar nieuw gegevensverkeer door de ogen van ambtenaren die dit als vraagstuk op hun bord krijgen. Hij vertelt over de aanbevelingen voor een meer gestructureerd werkproces, wat minder verantwoordelijkheid bij individuen legt, voor voorspelbaarheid zorgt en ruimte creëert voor het afwegen van verschillende belangen.
• 11 november – De Commissie Digitale Zaken wil meer duidelijkheid over budgetten voor de invoering van een aantal EU-wetten, zoals de Digital Service Act (DSA). De commissie zegt te weinig overzicht te hebben over hoe de invoering van en het toezicht op de wetten zijn opgenomen in de begrotingen.
• 11 november – Staatssecretaris digitalisering Zsolt Szabò komt in het voorjaar met een Nationale Digitaliseringsstrategie voor overheidsbrede opgaven rondom digitalisering. De strategie zich zal focussen op onder andere snellere uitvoering van bestaand beleid en het verminderen van dubbel werk.
• 7 november - Uit onderzoek van Binnenlands Bestuur blijkt dat ongeveer 70% van de grote gemeenten (grote) problemen ervaart met het inschrijven van arbeidsmigranten in de Basisregistratie Personen (BRP).
• 7 november – Om de (digitale) autonomie van zowel de overheid als samenleving te waarborgen, heeft Johan Groenen vijf F-strategieën geformuleerd: Funding, Forcing, Facading, Forking en Fabricating. Dit omvat onder andere investeren in open source alternatieven (Funding), het afdwingen van interoperabiliteit met wetgeving en beleid (Forcing) en de mogelijkheid om zelf iets nieuws te (laten) bouwen (Fabricating).
• 7 november – De herziening van de huidige Wet op Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv) die stamt uit 2017 is van start gegaan. Hoogleraar computerbeveiliging en privacy Bart Jacobs stelt voor om zelfstandige expertiseorganisaties op te richten die functioneren als voorposten, om zo de kennis- en adviespositie van de diensten te versterken.
• 7 november – Het Adviescollege ICT (AcICT) adviseert dat de Rijksoverheid de CIO-functie moet versterken om het CIO-stelsel beter te laten werken. De AcICT stelt onder andere dat de ICT-kennis en -ervaring van CIO’s versterkt dient te worden, om te voorkomen dat er door gebrek aan inhoudelijke kennis gekozen wordt voor suboptimale oplossingen.
• 5 november – De verkiezingswinst van Donald Trump heeft mogelijk grote gevolgen voor de Nederlandse digitale overheid, vanwege de Europese afhankelijkheid van Amerikaanse cloudaanbieders. Het Centraal Planbureau (CPB) ziet deze afhankelijkheid als een groot risico.
• 4 november – In zijn boek ‘Lottocracy: Democracy Without Elections’ pleit Alexander Guerrero voor een nieuwe soort democratie waarin niet verkiezingen maar loterijen onze politieke vertegenwoordiging bepalen. Eerder verscheen een ludieke column over een fictieve politieke partij, de loterijpartij, met dergelijke ideeën.
• 4 november – De Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) wijst in het Meerjarenplan RDI 2025-2029 op de risico’s voor onze digitale infrastructuur. De ontwikkeling van een hyperverbonden ecosysteem zorgt ervoor dat geïsoleerde beveiligingsrisico’s kunnen doorsijpelen naar het totale stelsel en zo een groot risico vormen voor de weerbaarheid van de infrastructuur.
• 4 november – De Verenigde Naties wil bijdragen aan internationale data governance door middel van ‘Proposed Normative Foundations for International Data Governance: Goals and Principles’, een aantal doelen en principes die als input gebruikt kunnen worden voor lopende en toekomstige deliberaties over het onderwerp.
• 1 november – De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) waarschuwt het kabinet dat de huidige ‘digitale monocultuur’, het feit dat veel organisaties in Nederland afhankelijk zijn van slechts een klein aantal aanbieders, vergaande en onvoorziene gevolgen kan hebben voor bijvoorbeeld de vitale infrastructuur.
• 29 oktober – De Digital Services Act (DSA) maakt het mogelijk dat onderzoekers toegang krijgen tot data van Europese digitale platforms om de systemische risico’s en de risicobeperkende maatregelen van deze platforms te onderzoeken en beoordelen. De Europese Commissie is een openbare raadpleging gestart voor de procedures rondom de toegang die onderzoekers krijgen tot deze gegevens.
• 24 oktober – Het Centre for Digital Sovereignty of the Public Administration (ZenDiS) heeft als missie de digitale soevereiniteit van lokale overheden, deelstaatregeringen en de federale regering van Duitsland te versterken door de afhankelijkheid van individuele IT-leveranciers te verminderen en het gebruik van open-source alternatieven te stimuleren. Ze lanceren daarom onder meer het platform openDesk 1.0.

Ai chatter

• 21 november – Analistenbureau Gartner stelt in een recent rapport dat de groeiende vraag naar generatieve AI in 2027 een stroomtekort zal veroorzaken voor 40% van de bestaande AI-datacenters.
• 20 november – Het College voor de Rechten van de Mens is vastgesteld als één van de grondrechtautoriteiten Artificiële Intelligentie (AI) en zal er op toezien dat grondrechten worden gerespecteerd bij inzet van Ai in Nederland.
• 13 november – Paper over de geschiedenis van Ai en macht in de overheid, in de stijl van "seeing like a state". 
• 13 november – ‘Soevereine Ai’, Ai die binnenlands ontwikkeld wordt en wordt getraind op binnenlandse data, is een aantrekkelijk idee voor landen die meer controle willen over Ai en een eigen draai willen geven aan de ontwikkeling ervan. Het World Economic Forum (WEF) meent dat landen daarmee mogelijk wereldwijde samenwerking ondermijnen die nodig is om de transparante en rechtvaardige inzet van technologie te garanderen.
• 4 november – De mogelijkheden die Ai en data science creëren voor overheidsbeleid gaan gepaard met ethische en epistemologische vraagstukken over bijvoorbeeld bias, transparantie en verantwoordelijkheid. Dit paper biedt een aantal manieren waarop overheden verantwoord AI kunnen inzetten en dergelijke risico’s beter kunnen navigeren.
• 25 oktober –Llama, de zelfbenoemde open-source modellen van Meta, geven geen toegang tot de source code en parameters die nodig zijn om aan het model zelf te kunnen sleutelen. Toch zijn dit soort ‘open-access’ modellen een stap vooruit vergeleken met gesloten modellen zoals ChatGPT. Ook is daadwerkelijke open-source AI niet geheel vrij van risico’s.

Afgelopen maand was Arjan Widlak te gast bij de podcast van Filosofie in actie. In deze podcast gaat Piek Knijff in gesprek met mensen uit het Nederlandse tech- en data-domein. In het bijzonder gaat het over wat de gasten inspireert om het goede te doen in hun werk. Met Arjan sprak ze onder andere over de invloed van digitalisering op de relatie tussen overheid en burger, het belang van het burgerperspectief en welke ervaringen Arjans denken en handelen in zijn werk hebben beïnvloed.

Luister de podcast hier op Spotify en hier op Apple Podcasts.