#1 Dakloos door Big Data
15 september 2018
Het helpt als je beroemd bent, om een probleem aan te kaarten. De discussie over etnisch profileren versnelde nadat rapper Typhoon staande werd gehouden. De agent vond zijn luxe auto niet passen bij zijn leeftijd en zijn huidskleur. Dankzij Typhoon moet er nu een “objectieve rechtvaardiging zijn” bij proactieve controles.
Deze rol had journalist Gerrie Eickhof ook kunnen spelen. Als hij een brief van de gemeente krijgt, schrijft Gerrie op Twitter: “Ze geloven niet dat ik woon, waar ik woon. Als ik niet als de sodemieterij met documentatie doorgeef waar ik woon, krijg ik een boete van 325 euro. Reden: een geheime melding." Ik twitter Gerrie dat de boete z'n kleinste probleem zou zijn. Als de gemeente hem uitschrijft, zijn de problemen niet te overzien. De brief is een proactieve controle op adresfraude. De meeste voorzieningen zijn gekoppeld aan een adres, van toeslagen tot aftrek van hypotheekrente. Er is dus een groot financieel belang bij de aanpak van adresfraude. De overheid verwacht aanvankelijk 42 miljoen te kunnen terugvorderen.
Ik gun Gerrie geen ellende, maar een bekende Nederlander, op papier dakloos door big data, helpt dit probleem op de kaart te zetten.De ICTU, een stichting van Binnenlandse Zaken, verzamelt “signalen” van fraude om die miljoenen te kunnen binnenhalen. Signalen van organisaties als de Belastingdienst, tips en data-analyse die een “vreemde samenstelling” van het huishouden laat zien, zijn de “big data” waarmee de ICTU risico-adressen aanwijst. Daar heeft de ICTU ook zelf financieel belang bij. Uit de opbrengst moet het project zichzelf betalen. Nu wordt elke tien minuten een adres gecontroleerd en de 11 miljoen aan opbrengsten gaan vooral naar de projectkosten van 9,7 miljoen. Meestal blijkt een signaal een burger als Gerrie. Een burger die flink in de penarie kan komen als hij wat laat reageert en die zijn onschuld moet aantonen op straffe van boetes.
Een uur na mijn tweet aan Gerrie belt de gemeente, waar ik later die week een lezing zou geven over dit onderwerp. Het is opgelost. Waar onderzoek drie maanden kan duren, krijgt Gerrie in een week excuses. Ik gun Gerrie geen ellende, maar ergens heb ik spijt van mijn tweet. Een bekende Nederlander, op papier dakloos door big data, helpt dit probleem op de kaart te zetten.
Arjan Widlak
Arjan Widlak is directeur en onderzoeker bij Stichting Kafkabrigade, die organisatie die onnodige bureaucratie opspoort en oplost. Arjan publiceert regelmatig over de impact van informatietechnologie op het openbaar bestuur.
Deze column verscheen op:
15 september 2018 in het Financieele Dagblad