29 september 2018

Esther is ‘motivational speaker’. Als zelfstandige reist ze de hele wereld rond voor haar werk. Ze heeft een auto, een koophuis en kan prima voor zichzelf zorgen. Het gaat zo goed, dat ze vaker in het buitenland bivakkeert dan in Nederland. Ze verhuurt dan ook regelmatig haar huis. Als twee bewoners zich inschrijven op haar adres, komt ze in contact met de gemeente. Die komt zo te weten dat ze te weinig in haar woning verblijft om ingeschreven te staan in de basisregistratie. En schrijft Esther uit.

Esther verliest daardoor vrijwel al haar rechten, van stemrecht tot zorgverzekering. Jarenlang is ze er bijna dagelijks mee bezig. Dat ze er nog mee kan lachen is ongelooflijk. Anderzijds, ze moet ook wel; als motivational speaker kun je moeilijk bij de pakken neer gaan zitten. En natuurlijk is er één partij die altijd aan haar denkt, de Belastingdienst.

Het verhaal van Esther staat in het ongevraagd advies dat de Raad van State begin deze maand uitbracht aan de regering. Ik ken het verhaal door en door. Jaren geleden heb ik deze casus samen met alle betrokken partijen tot in detail uitgeplozen. Het is dan ook een belangrijke stap dat de Raad dit met het gezag van een Hoog College van Staat onder de aandacht brengt: dergelijke problemen vragen meer onderzoek. Maar haar advies sluit niet helemaal aan op de problemen ze constateert.

Wat de Raad van State onvoldoende lijkt te doorzien, is hoe de verwevenheid van systemen ook de overheid zelf klem zet, waardoor die de burger geen recht kan doen.Kern van het advies is wat de Raad ‘zinvol contact’ noemt. Ze wil duidelijk voorkomen dat dit nieuwe begrip meteen platgeslagen wordt. Het gaat niet om persoonlijk contact voor de vorm. Of om uitleggen. Of om iemand serieus behandelen. Het gaat erom een burger inhoudelijk te woord te staan. Dat betekent dat het moet kunnen leiden tot bijstelling. Heel zinnig advies.

Wat de Raad onvoldoende lijkt te doorzien, is hoe de verwevenheid van systemen niet alleen burgers klem zet, maar ook de overheid zelf. Als iemand ‘zinvol contact’ heeft gehad, dan is het Esther. Maar alle betrokken overheidsdienaren waren afhankelijk van wat binnen die systemen kan. Recht doen is vandaag de dag afhankelijk van de voorwaarden daartoe in de ict. Er valt weinig bij te stellen, zonder bijstelling in visie op recht én ict.

Arjan Widlak

Arjan Widlak is directeur en onderzoeker bij Stichting Kafkabrigade, die organisatie die onnodige bureaucratie opspoort en oplost. Arjan publiceert regelmatig over de impact van informatietechnologie op het openbaar bestuur.

Deze column verscheen op:

29 september 2018 in het Financieele Dagblad

16 november 2018 op iBestuur.nl

Verscheen op 29 september 2018 in het Financieele Dagblad