29 juni 2019

Een paar maanden geleden werd ik geïnterviewd door twee ambtenaren van de Algemene Rekenkamer over het stelsel van basisregistraties. Dit zijn tien belangrijke registraties over waar mensen verblijven (BRP), hun inkomen (BRI), adressen (BAG) en meer. Deze gegevens bepalen of je een toeslag krijgt, fraudeert, belasting moet betalen en duizenden zaken meer. Al in 2014 constateerde de Algemene Rekenkamer dat dit niet altijd goed gaat. Eén van de belangrijkste redenen daarvoor is de afwezigheid van coördinatie. Als iedereen z'n eigen spelregels mag kiezen, wordt voetballen lastig. En zo is het hier ook. Met als gevolg dat fouten niet gecorrigeerd kunnen worden.

“Ik begrijp best dat dit een probleem is, maar dit moet niet ons probleem worden.”

"Waarom heeft het ministerie niets gedaan met de aanbevelingen uit 2014?" vroegen de ambtenaren me. Dat is een interessante vraag. Ik moest denken aan een gesprek op het ministerie in 2015.

Een hoge ambtenaar wilde dit probleem oplossen. Eén van de andere ambtenaren aan tafel zei aan mij, goed verstaanbaar voor iedereen, “ik zit hier omdat het moet,” knikkend in de richting van zijn baas, “maar verwacht niets van mij.” Een ander vulde aan: “ik begrijp best dat dit een probleem is, maar dit moet niet ons probleem worden.” Met hangen en wurgen is destijds toch een plan gemaakt, maar niets is uitgevoerd.

In de literatuur heet dit met een spannend woord “The Deep State”. In Nederland heeft dit misschien minder te maken met complotten, zoals in de film, maar meer met wat ik “actief niet-handelen” zou noemen. Geen verantwoordelijkheid willen.

“The Deep State”. In Nederland heeft dit misschien minder te maken met complotten, zoals in de film, maar meer met wat ik “actief niet-handelen” zou noemen. Geen verantwoordelijkheid willen.

Net als in 2014 is in het nieuwe onderzoek van de Algemene Rekenkamer de belangrijkste aanbeveling om een centraal meldpunt in te stellen met voldoende macht om individuele organisaties te dwingen tot een oplossing als dat nodig is. In 2017, onderzocht BZK voorzichtig om hoeveel mensen dat zou kunnen gaan. Het leek om ten minste 22.500 mensen per jaar te gaan.

Blijkbaar te veel om te willen oplossen, want in reactie op het nieuwe onderzoek van de Rekenkamer laat het ministerie weten dat herstel van fouten om maatwerk vraagt en de verantwoordelijkheid daarvoor moet liggen bij de organisaties die gegevens uit de basisadministraties gebruiken. Het tegenovergestelde is waar. Herstel van fouten bij meerdere organisaties vraagt om standaardisatie. Om de eenduidige afspraak dat wie gegevens wil gebruiken, ook correcties moet kunnen verwerken. En zeker wanneer dit niet lukt, is het de verantwoordelijkheid van Binnenlandse Zaken om dat op te lossen, want zij is verantwoordelijk voor het systeem als geheel.

Arjan Widlak

Arjan Widlak is directeur en onderzoeker bij Stichting Kafkabrigade, die organisatie die onnodige bureaucratie opspoort en oplost. Arjan publiceert regelmatig over de impact van informatietechnologie op het openbaar bestuur.

Deze column verscheen op:

29 juni 2019 in het Financieele Dagblad

xx xx 2019 op iBestuur.nl

Verscheen op 29 juni 2019 in het Financieele Dagblad