13 juli 2019

Regeldruk is geen populair thema onder ambtenaren. Liever innovatie. Daarbij mag het dan geen eis zijn dat het een maatschappelijk probleem oplost. Want de overheid moet toch ook verkennen wat de mógelijkheden van technologie zijn? Falen? Daar leer je van. Administratieve lasten daarentegen kunnen we meten. Dat is afrekenbaar. Bovendien staat niemand te juichen als het lukt, want er is altijd wel weer een nieuwe formulierenwinkel ontstaan.

Controle van gegevens is nu geen servicegerichte vraag naar correctie, maar een eis van acceptatie op straffe van uitsluiting van een online dienst.Toch is de meest disruptieve innovatie er gekomen met minder regeldruk – overal tegelijk – als argument. Dat is het stelsel van basisregistraties. Die tien registers met centrale informatie over waar we wonen, wat we verdienen en meer hebben totaal veranderd wat de overheid is en doet. Duizenden organisaties gebruiken ze voor toeslagen, vergunningen, alles. En daarmee is de bureaucratie veranderd van een systeem van regels waarin ambtenaren oordelen in een set algoritmen die zonder tussenkomst van mensen meer dan de helft van het overheidsbudget herverdeelt.

Samen met anderen mocht ik de afgelopen maanden onderzoeken of dit nu de regeldruk heeft verlaagd. En ja, omdat onze gegevens gebruikt worden door de gehele overheid, hoeven we minder vaak aktes en uittreksels in te leveren, staat je naam en adres regelmatig alvast in het formulier en nemen centrale diensten die hierop rusten, zoals DigiD, de rol van identificatie over. Hoewel dit nog heel veel beter kan, als je al die minuten per persoon optelt, scheelt ons dat honderden miljoenen per jaar in tijd.

Wie op enigerlei wijze atypisch is, door jeugd of ouderdom, ziekte of beperkingen, niet-Nederlandse komaf of woonachtig in het buitenland, blijkt veelal niet te profiteren van een lagere regeldruk en loopt kans op een hogere regeldruk.Maar merken we ook dat we minder tijd kwijt zijn? We ervaren administratieve lasten juist als diensten van elkaar afhankelijk zijn. Stel dat het adres niet klopt, dat voor je is ingevuld. Dan moet je eerst naar de gemeente. Balen! Controle van gegevens is dan geen servicegerichte vraag naar correctie, maar een eis van acceptatie op straffe van uitsluiting van zo’n online dienst.

Zo werkt het vaak. Wie op enigerlei wijze atypisch is, door jeugd of ouderdom, ziekte of beperkingen, niet-Nederlandse komaf of woonachtig in het buitenland, blijkt veelal niet te profiteren van een lagere regeldruk en loopt kans op een hogere regeldruk. De regeldruk is lager geworden voor de meerderheid, maar hoger voor een grote minderheid. Een minderheid waar we allemaal wel eens onderdeel van zijn, juist op het moment dat we niet op gedoe zitten te wachten.

Het mérkbaar verminderen van disfunctionele bureaucratie is een uiterst creatief proces van zoeken hoe je de voordelen weet te realiseren, zonder de nadelen erbij te krijgen. Dat ís innovatie met relevantie en richting. Je leert niks van falen, als je niet weet waar het heen moet.

Arjan Widlak

Arjan Widlak is directeur en onderzoeker bij Stichting Kafkabrigade, die organisatie die onnodige bureaucratie opspoort en oplost. Arjan publiceert regelmatig over de impact van informatietechnologie op het openbaar bestuur.

Deze column verscheen op:

13 juli 2019 in het Financieele Dagblad

9 oktober 2019 op iBestuur.nl

Verscheen op 13 juli 2019 in het Financieele Dagblad