De curatieve methode - de Kafkamethode - is een beproefde onderzoeks- en interventiemethode voor de aanpak van disfunctionele bureaucratie. De methode heet curatief, omdat ze gericht is op de diagnose van de oorzaak van het probleem: waarom werkt het beleid niet?

Regeldruk is nog geen disfunctionele bureaucratie. Er zullen altijd dingen blijven die we - al is het onbedoeld - moeten doen om aan een verplichting te voldoen of een dienst te krijgen, al kan het vaak slimmer. Maar regeldruk kan makkelijk omslaan in disfunctionele bureaucratie. En heel vaak is regeldruk is een signaal dat er iets meer fundamenteels mis is. De Kafkamethode bekijkt het probleem vanuit het perspectief van degene die vaak als enige het overzicht heeft: de burger zelf. Zo vinden we welke uitvoeringsorganisaties betrokken zijn of zouden moeten zijn. En samen met de uitvoerders en beleidsmakers zoeken we naar werkbare en merkbare oplossingen.

Een voorbeeld

Een voorbeeld is het onderzoek voortijdig schoolverlaters uit 2006. Tot die tijd werd er vooral over oplossingen gesproken langs ideologische lijnen. Van werkkampen aan de ene kant tot stimuleringsprojecten aan de andere kant. Hoewel de norm duidelijk was - een startkwalificatie - leidde dit niet tot resultaat. Het onderzoek volgens de Kafkamethode keek naar de wat het probleem is voor deze jongeren zelf en naar de gevolgen. Voor hen was het probleem breder dan schooluitval. In feite liep het probleem voor hen volledig door de beleidskolommen van onderwijs, justitie, jeugdzorg en arbeidsmarkt. Maar elke organisatie die met deze jongeren bezig was, was bezig met een deel van het probleem en had ook slechts zicht op een deel van het probleem. Bovendien werd elk van die organisaties afgerekend op andere indicatoren: scholen op het aantal kinderen en het aantal scholieren dat de eindstreep haalt, hulpverleners op het aantal klantcontacten, de politie op onder andere het gevoel van veiligheid op straat en het CWI op het aantal mensen dat ze begeleiden naar werk. Met als gevolg dat ze niet samen gericht waren op het eindresultaat. De school was probleemjongeren liever kwijt dan rijk, hulpverleners moesten hun targets halen en besteedden noodgedwongen te weinig tijd aan de jongere, de politie hield ze vooral van de straat en het CWI kan weinig met de jongeren zonder startkwalificatie of werkervaring. Niemand werd op het totaalresultaat afgerekend. Het onderzoek bracht deze en andere mechanismen met onbedoelde effecten in de uitvoering naar voren. De verantwoordelijke publiek manager toonde leiderschap en maakte de bevindingen tot startpunt voor het centraal registreren van het eindresultaat. Zo werd veel onnodige bureaucratie en onnodig overleg weggenomen. Om vervolgens dit resultaat radicaal transparant te maken en alle betrokkenen te richten op dit eindresultaat. Het aantal voortijdig schoolverlaters is tussen 2006 en 2015 met bijna twee-derde afgenomen. Het resultaat is natuurlijk vooral te danken aan de durf en het doorzettingsvermogen van de projectdirectie, maar het onderzoek volgens de Kafkamethode heeft hiervoor belangrijke inzichten aangedragen.

De curatieve methode - de Kafkamethode - is een beproefde onderzoeks- en interventiemethode voor de aanpak van disfunctionele bureaucratie. De methode heet curatief, omdat ze gericht is op de diagnose van de oorzaak van het probleem: waarom werkt het beleid niet?Een belangrijke kritiek op de Kafkamethode is dat onderzoek volgens de Kafkamethode niet leidt tot kwantitatief generaliseerbare uitspraken. Dat is zo. De Kafkamethode is een kort kwalitatief diepte-onderzoek en een interventie bij de direct betrokkenen. Dat betekent dat veel uitkomsten niet generaliseerbaar zijn op basis van het casusonderzoek alleen. De uitkomsten geven vaak aanleiding tot nader onderzoek over de omvang van de geconstateerde problemen, mechanismen en knelpunten. De Kafkamethode legt oorzaken bloot, die met kwantitatief onderzoek juist niet aan het licht komen. Het probleem blijkt uit het verschil tussen de beleidswereld, de uitvoeringswereld en de leefwereld. En de aanbevelingen komen voort uit de creatieve deliberatie met de betrokkenen en onze eigen expertise. Het onderzoek is zo gericht op inzicht in de oorzaken aan de hand van een of enkele exemplarische casus. Inzicht in waarom het in één geval niet lukt is niet te generaliseren, maar levert wel vaak verrassende inzichten op in oorzaken die in elk geval bestaan en tot dan toe niet gezien werden.

Terug naar het overzicht