Burgers in de knel door gegevensuitwisseling overheid

Fouten in registraties verspreiden zich door gegevensuitwisseling als een olievlek over (overheids)organisaties, correctie van de gevolgen echter niet. Vaak is ook niet te overzien welke gevolgen een verkeerde registratie heeft bij andere overheden. Omdat dit voorkomt bij zowel fouten van overheden, van burgers, complexe situaties, (identiteits)fraude als uitschrijvingen worden honderduizenden mensen getroffen met vaak grote administratieve en financiële problemen. Dat concluderen Arjan Widlak en Rik Peeters van Stichting Kafkabrigade in hun boek “De Digitale Kooi” dat vandaag bij uitgeverij Boom Bestuurskunde verschijnt. Ze pleiten daarom onder meer voor een recht op centrale correctie, zodat burgers rechten en diensten die ze via één registratie kunnen verliezen, ook weer kunnen verkrijgen via die registratie.

De afgelopen jaren deed Stichting Kafkabrigade onderzoek naar de onbedoelde gevolgen van informatie-uitwisseling bij de overheid. De Kafkabrigade deed dit aan de hand van de ruggegraad bij de overheid: de basisregistraties. Daarbij hebben we antwoord proberen te vinden op lastige vragen als: waarom lukt het niet om de gevolgen van registratiefouten te herstellen? Waarom verspreiden fouten zich als een olievlek over organisaties, maar correcties niet? En natuurlijk: wat doen we eraan?

In het boek De Digitale Kooi maken Widlak en Peeters de vaak complexe oorzaken begrijpelijk aan de hand van concrete verhalen van burgers. Een voorbeeld is het verhaal van Saskia. Nadat Saskia's auto is gestolen en ze aangifte heeft gedaan, blijft ze oproepen ontvangen om de auto APK te laten keuren. Dat is lastig als je de auto niet hebt. Pas jaren later blijkt dat de auto is teruggevonden. Dit is volautomatisch gemeld aan Belastingdienst en RDW. Via gegevensuitwisseling is de auto weer op haar naam gesteld. Maar dat de auto is teruggevonden, is niet gemeld aan Saskia. Een menselijke fout. De politie maakt excuses. Maar er is iets bijzonders aan de hand met de gegevensuitwisseling. Als de auto weer op haar naam is gezet, volgt een oproep om de auto te laten keuren vanzelf en de wegenbelasting ook. Nu blijkt dat dit een fout van de overheid was, krijgt ze niet automatisch de onterecht betaalde boetes en wegenbelasting terug. De registratie blijkt niet met terugwerkende kracht gewijzigd te kunnen worden. Wel dient de RDW een correctieverzoek in bij het incassobureau van de overheid. Het kan niet verwerkt worden. De uitwisseling van gegevens blijkt eenzijdig ingericht: wel in het belang van organisaties, niet in het belang van burgers.

Aan de hand van deze en andere verhalen bouwen Widlak en Peeters een analyse op die inzichtelijk maakt hoe de mechanismen werken die we met achteloosheid en onwetenheid hebben geschapen en die zorgen voor een digitale kooi die een steeds grotere groep mensen onzichtbaar gevangen houdt. Ook zien we wat ambtenaren, professionals en managers eigenlijk in de weg staat om deze problemen op te lossen. Ook zij zijn gevangen in de digitale kooi en voelen zich machteloos om iets aan de problemen te doen.

Toch is De Digitale Kooi geen aanklacht tegen ICT of gegevensuitwisseling in het algemeen, maar wel tegen ondoordacht ICT-gebruik en gegevensuitwisseling zonder waarborgen. In het laatste hoofdstukken stellen ze 10 praktische regels voor om de burger centraal te zetten in de “bureaucratische cloud” en hoe die te realiseren. Eén daarvan is het recht op centrale correctie. De rechten die een burger via één registratie kan verliezen, moet hij ook weer via die registratie kunnen verkrijgen. Simpelweg omdat het voor een burger ondoenlijk is om te achterhalen welke organisaties er gevolgen verbinden aan een gegevenswijziging.

Het laatste hoofdstuk is een oproep aan de politiek. Want problemen verdwijnen niet omdat ze benoemd zijn en goede ideeën worden geen werkelijkheid omdat het goede ideeën zijn. Er is noodzaak nodig. Die kan de politiek scheppen door de beginselen van behoorlijke ict te borgen, het leervermogen te organiseren en te zorgen voor rekenschap en correctiemechanismen.

De Digitale Kooi verschijnt donderdag 8 februari 2018 bij uitgeverij Boom Bestuurskunde.

ISBN: 978-94-6236-813-2 | € 19,90
eISBN: 978-94-6274-805-7 | € 14,00

Stichting Kafkabrigade is opgericht om overbodige en disfunctionele bureaucratie op te sporen en aan te pakken. De Stichting beoogt een publiek in het leven te roepen dat hierom vraagt, constructief en geïnformeerd. Daarom doet de Stichting Kafkabrigade onderzoek, onafhankelijk en samen met betrokken organisaties.